Centrum Sztuki i Nauki o Drewnie Xylopolis,
czyli architektoniczna refleksja nad relacją człowieka z naturą

Centrum Sztuki i Nauki o Drewnie Xylopolis będzie nowoczesnym obiektem kultury łączącym funkcje edukacyjne, wystawiennicze i rekreacyjne. Rozrzeźbiona bryła, której pierwowzorem był wielokrotnie nagradzany Pawilon Polski na Expo 2020 w Dubaju, w swojej formie stanowić będzie eksponat w przestrzeni, a zarazem – jako element krajobrazu – doświadczaną różnymi zmysłami, immersyjną scenerię dla aktywności programowej Xylopolis i żywej praxis kultury Podlasia. Jak zapowiadają reprezentanci władzy samorządowej, powstanie siedziby Xylopolis to projekt strategiczny dla regionu, a jego zadaniem będzie zarówno stworzenie ośrodka kultury i edukacji integrującego lokalną społeczność, jak i promowanie tradycji, natury oraz marki Podlasia w Polsce i Europie. Za koncepcję architektoniczną odpowiadają architekci z pracowni WXCA.

Kinetyczna rzeźba i synergia z naturą

Koncepcja formy architektonicznej Centrum Sztuki i Nauki o Drewnie Xylopolis wzięła się z pogłębionego namysłu nad relacją człowieka z naturą – wspólnej egzystencji, wpływu człowieka na ekosystem naturalny i biorącej się z niego odpowiedzialności. W odpowiedzi na ekologiczne i społeczne wyzwania przyszłości architekci WXCA tworzą perspektywę przepełnioną przekonaniem o mądrości człowieka i możliwości racjonalnego, odpowiedzialnego zarządzania zasobami naturalnymi. Ich źródła odnajdują zarówno w wielopokoleniowej tradycji i historii drewnianej kultury Podlasia, jak i współcześnie tworzonych i praktykowanych w regionie najnowszych technologiach budownictwa drewnianego. Dlatego refleksja ta znalazła wyraz nie tylko na płaszczyźnie symbolicznej, ale też w konkretnych propozycjach formalnych i technologicznych.

Wzorem dla koncepcji architektonicznej siedziby Xylopolis stał się zaprojektowany przez pracownię WXCA Pawilon Polski na Expo 2020 w Dubaju, w którym oryginalnie prezentowana była ekspozycja podlaskiego Centrum Sztuki i Nauki o Drewnie. Ta wielokrotnie nagradzana przez społeczność międzynarodową realizacja także inspirowana była refleksją nad synergią pomiędzy tradycją i nowoczesnością, czyli ideą zrównoważonego rozwoju w zgodzie z naturą. Podobnie jak projekt z Expo 2020, Pawilon Xylopolis przyjął formę rozszerzającej się ku górze, modułowej konstrukcji, dla której ramą jest instalacja kinetyczna wyobrażająca lecące stado ptaków i będąca metaforą mobilności – dynamicznych zmian zachodzących w świecie, globalnego przepływu informacji i wiedzy.

Architekci zdecydowali się na zastosowanie technik eksponujących walory estetyczne drewna, które będzie głównym materiałem konstrukcyjnym i wykończeniowym pawilonu. Drewniane okładziny o różnorodnych fakturach i ruchome fragmenty elewacji stworzą interaktywną instalację przestrzenną zasilaną ruchami powietrza oraz zmiennością światłocienia o różnych porach dnia i roku, transmitując w ten sposób wieloaspektowy udział naturalnych zjawisk w odczuwaniu komfortu i harmonii. Ukształtowany w ten sposób pawilon sam w sobie stanowić będzie eksponat w przestrzeni, a zarazem – jako element krajobrazu – doświadczaną różnymi zmysłami, immersyjną scenerię dla aktywności programowej Xylopolis i żywej praxis kultury Podlasia.

Dzięki zastosowaniu ekologicznych technologii pawilon będzie również przykładem symbiotycznego związku człowieka z naturą. Projekt wykonano w oparciu o szczegółowe analizy ukierunkowane na minimalizację wbudowanego i operacyjnego śladu węglowego – czemu przysłużą się m.in. zastosowanie drewna jako głównego budulca uzupełnionego elementami z materiałów niskoemisyjnych, zastosowanie elementów prefabrykowanych, układ przestrzenny optymalizujący wydajność energetyczną czy odnawialne źródła energii. Centrum Xylopolis to również wyjątkowy ogród o powierzchni ponad 4 ha. Zagospodarowanie otoczenia Xylopolis odzwierciedla idee przyświecające utworzeniu Centrum Sztuki i Nauki o Drewnie, łącząc komponenty przyrodnicze z nowymi technologiami. Z jednej strony projekt opiera się o maksymalne wykorzystanie naturalnego ukształtowania terenu oraz zastosowanie rozwiązań, w tym doborów roślin lokalnych – odpornych i niewymagających wysokich nakładów energii i zużycia wody oraz wspomagających naturalną retencję. Z drugiej strony teren wyposażono w efektywne energetycznie systemy retencji, rozsączania, oświetlenia oraz szereg inżynieryjnych rozwiązań wspomagających efektywne i zrównoważone gospodarowanie zasobami oraz uodparniających na bieżącą zmienność klimatu i przyszłe zmiany klimatu, w tym w szczególności takie zagrożenia atmosferyczne jak susze, porywiste wiatry i opady, pożary.

Centrum kultury Podlasia

Głównym obiektem Centrum Xylopolis jest centralny, czterokondygnacyjny pawilon. Parter obiektu zorganizowano wokół centralnego, wielopoziomowego holu otoczonego przestrzeniami edukacyjnych warsztatów i ekspozycji, a także przestrzeniami rekreacji – gastronomii, sklepu, przestrzeni zabaw dla najmłodszych. Plan ukształtowano w taki sposób, by umożliwiać płynne łączenie się wnętrza z zewnętrzem, a program wewnętrznych aktywności mógł rozwijać się w zewnętrznych, ogrodowych strefach. Wyższe kondygnacje budynku oferują wielofunkcyjne przestrzenie poświęcone różnym obszarom kultury: nauce, technologii i sztuce,  w tym salę dedykowaną wielkoformatowemu obrazowi Leona Tarasewicza, salę wielofunkcyjną dla spektakli, wykładów i debat, przestrzenie intermedialnych instalacji edukacji ekologicznej, popularyzacji wiedzy w formie prezentacji najnowszych osiągnięć nauki i technologii.

W koncepcji WXCA otoczenie pawilonu jest integralnym elementem doświadczania Xylopolis. Zaplanowano w nim miejsca dedykowane zewnętrznym aktywnościom oraz rekreacji wśród zieleni: ogrody tematyczne, park sztuki, amfiteatr, tężnię solankową oraz wieżę widokową na tradycyjną podlaską zabudowę drewnianą. Całość będzie dostępna dla wszystkich, tworząc atrakcyjną i spójną infrastrukturę, a razem z pobliskim Podlaskim Muzeum Kultury Ludowej stworzy przestrzeń o wartości dla regionalnej wspólnoty i tożsamości.

Jak zapowiadają reprezentanci władzy samorządowej, powstanie siedziby Xylopolis w Wasilkowie koło Białegostoku to projekt strategiczny dla regionu, a jego zadaniem będzie zarówno stworzenie ośrodka kultury i edukacji integrującego lokalną społeczność, jak i promowanie tradycji, natury oraz marki Podlasia na zewnątrz. Jako obiekt użyteczności publicznej, Xylopolis będzie miejscem popularyzacji sztuki i nauki o drewnie, przestrzenią wystaw, konferencji i warsztatów. Finał realizacji planowany jest na koniec 2027 roku.